Project Afstudeerproject Master Landschapsarchitectuur Academie van Bouwkunst Amsterdam
Locatie Gemeente Berlaar, Vlaanderen, België
Opdrachtgever –
Start ontwerp februari 2012
Oplevering november 2013
Status Afgerond

Wanneer we vandaag door Vlaanderen rijden, valt onmiddellijk de verstedelijkte aanblik op. Vlaanderen wordt dan ook vaak aangeduid als ‘nevelstad’, als één grote stad zonder structuur. De afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar de processen achter deze verstedelijking. Hieruit blijkt dat de verstedelijking complexer is dan vaak wordt aangenomen. De gevolgen zijn groot. Woonlinten slibben dicht met verstening van dorpskernen en het verder aan elkaar groeien van dorpen tot gevolg. Door toename van verharding en bouwen in overstromingsgevoelige gebieden, is minder ruimte voor water en bijgevolg zijn er meer overstromingen (met meer schade). De verdere versnippering van de onbebouwde ruimte leidt tot verlies van ecologische kwaliteit en versnippering van het recreatieve netwerk. Daarnaast leiden ‘onzichtbaar’ landschap en een generieke mix van bebouwing tot verlies van identiteit en woonkwaliteit. Tegelijk heeft Vlaanderen 330.000 nieuwe woningen nodig in 2030.

Hoe het Vlaamse landschap weer beleefbaar kan worden en sturing kan bieden aan de woningbouwopgave van 330.000 nieuwe woningen tot 2030, is de centrale vraag in dit onderzoek. Het onderliggende landschap is weliswaar naar de achtergrond verdrongen, maar het is niet verdwenen. Het landschap heeft bij uitstek de potentie om opnieuw te functioneren als drager van identiteit, herkenbaarheid en (nieuw) programma. Daarnaast zijn verstedelijking en landschap onlosmakelijk met elkaar verbonden. Hier ligt een kans om de woningbouwopgave voor 2030 te verknopen met de landschappelijke opgaven. De oplossing wordt gezocht in het koppelen van rode en groene ontwikkelingen waardoor elke rode ontwikkeling meebouwt aan het landschap. De voorkeur van de Vlaming voor een vrijstaande woning op een ruime kavel is als uitgangspunt genomen.
Anders dan in Nederland, is er in Vlaanderen altijd sprake geweest van een grote dynamiek op het laagste schaalniveau. Er bestaat een diepgewortelde cultuur van particulier initiatief. Oplossingen voor verdere verstedelijking van het platteland in Vlaanderen vragen dan ook een ontwerp op het lage schaalniveau, voor en door de mensen die er wonen. Hieruit volgt de keuze van een Vlaamse gemeente als pilotlocatie. De gemeente Berlaar is exemplarisch qua ligging en genoemde ruimtelijke problematiek.

Uit de analyse op schaal van de regio en de gemeente, ontstaat een toolbox voor landschappelijk wonen, watersysteem en wegennet, uitgewerkt in een landschapsontwerp voor twee deelgebieden. Voor het watersysteem en het wegennet zijn de profielen zorgvuldig ontworpen en ontstaat een passende hiërarchie die de opbouw van de netwerken leesbaar en beleefbaar maakt. Voor de component (landschappelijk) wonen, wordt in de toolbox gerefereerd aan historische typologieën die nu in het gebied voorkomen en zijn deze vertaald naar nieuwe typologieën met vergelijkbare landschappelijke componenten waarbij het vrijstaande huis op een kavel het uitgangspunt is. De ingrepen zijn soms generiek, soms specifiek voor de locatie.

boswonen – nieuw woonlandschap als schakel tussen dorp en rivierlandschap

erfwonen – nieuwe woningen geven het achterliggende landschap opnieuw betekenis

Uiteindelijk leiden al deze ingrepen op het niveau van een dorp tot een transformatie op het niveau van heel Vlaanderen. Er ontstaan nieuwe woonmilieus met meer kwaliteit. De landschappelijke structuur groeit door ingrepen van onderop, op een organische manier, door bricolage.

Bekijk het volledige project op ISSUU afstudeerproject deel 1  // afstudeerproject deel 2